Slide 1
Natuurvrienden Susteren
Slide 2
Heemkundevereniging Susteren

Dialect

Op deze pagina vindt u:
1.  knop waaronden een woordenlijst vn het Susterens dialect
2.  de inleiding van voorzitter Ad Feijen (2000) in het (woorden)boek Zösterse Kal

3. de afgesproken spelling van het Susterens dialect 1982 eveneens in Zösterse Kal

 

kaft lies

 

 

 

Onder deze knop zit een woordenlijst  van het Susterens dialect
welke door een werkgroep van de vereniging in de vorige eeuw is opgemaakt.

 

 

 

 

 

Veurwoord voorzitter Ad Feijen bie ‘t versjiene van Zösterse Kal in 2000

’t Is mit enige gepaste trots, det ich es veurzitter van de Vereniging Van Natuurvrienden, ‘t ieëste Zösterse woordebook “Zösterse Kal” moog presentere. Veur neet ingewiejde zal ‘t enigszins vraemp lieke det “Natuurvrienden” ein Zösters woordebook oetgaeve. In 1970, ‘t jaor van ‘t milieu, is de vereniging opgerich mit ‘t begrip “natuur” hoag in ‘t vaandel. In 1977 wórt de doelssjtèlling van de vereniging oetgebreid mit “cultuur” en vanoet deze tak is dit woordebook tot sjtandj gekómme. 
Op de jaorvergadering van 13 april 1981 is eine dialekgroep van vief persone gevórmp t.w. Evert Zits, Annie Schreuders-Derks, Jef van kempen, Wil Schulpen en Ad Feijen. De groep wórt oetgebreid mit  Sjeng Sanders, Lou Delsen †, Sjeng Custers † (van Katzbeck), Winand Ophelders † en Wim Lempens. Basis veur de maonjelikse biejeinkomste in ‘t wiekgeboew van ‘t Groene Kruis woor de ómvangrieke verzameling Zösterse weurd, sjpreuke, oetdrökkinge, riempkes enz. op zeer minitieuze meneer biejeingebrach door Wiro Claessen † , in Zöstere bekènd es “Wiro van Maan aan de statie”. Hem zeen weer väöl dank versjöljig. Mit versjillende tösjepoze wore weer in augustus 1988 zowied mit de aanvöllinge van Wiro Claessen, det weer de “Zösterse Woordesjat”,  zao-es de werktitel woor, in concept op papier hauwe. Daonao wórt ‘t sjtil tot ‘t jaor 2000.
In ‘t kader van ‘t dertig jaorig besjtaon van de vereniging besjloot ‘t huidige besjtuur óm de sjtaof van de woordesjat aaf te blaoze en ouch ‘t belangsjtèllend publiek hievan  kènnes te laote numme. Ós dialek kónne weer besjouwe es ein groat en typisch sjtök volkscultuur, wovan de verwatering helaas ummer mieë terrein wunt. ‘t Is ein gegaeve det óze dialek  – woordesjat ummer klènder wurdt…Per generatie vervilt 20% van ‘t dialek. ‘t Is dus zinvol óm in dit opzich te redde waat te redde vilt, sjpeciaal veur ós nagesjlach. Dit dialek mót laevend gehauwte waere, ómdet väöl Limburgers geine weit höbbe van waat eine culturele sjat in ós dialek aanwezig is.
Weer höbbe neet de pretentie det hie DE dictionair van ‘t Zösters veur uch ligk. ‘t Is ein ieëste inventarisatie van Zösterse weurd welke vreuger zeen of noe nog waere gebroek  en die weer höbbe kónne achterhaole en vaslègke.D’r zulle óngetwiefeld weurd ouch in angere plaatse veurkómme en dus ouch sjtreekweurd zeen, waat weer neet es bezjwaorlik höbbe besjouwd. ‘t Belangriekste woor, det dees weurd in Zöstere gebroek wórte en waere.
Dank zij eine eindsjpurt van de besjtuurslede Wil Schulpen, Loek Storken, Wim van Thoor en Ad Feijen, is ‘t meugelik dit bookwerk op tied vaerdig te höbbe. Ich wil ós plaatselikke beeldende kunstenieërs Yvonne Mostard, Wim Claessen, Katja van Kerkom, Roger Cremers en Sabine Lintzen danke, det zie dit beukske mit foto’s van hun werk höbbe wille verfraaje. Ouch eine welgemeinde dank aan Evert Zits veur zien bemeujenis bie ‘t samesjtèlle van de oetdrökkinge, kènjerleedjes, de waersjpreuke en gedichske van Annie Schreuders-Derks, de gedichskes van Wiro Claessen, Piet Zits, Lou Delsen en Sjeng Sanders. ‘t Maak dees oetgave kompleet. 
Uiteraard väöl dank aan Huib Heynen veur zien illustraties en ‘t óntwerp van de kaf.Ouch ós begunstigers moge weer natuurlik neet vergaete. Gezeen de reacties op de publicatie det weer dit book op de maért brènge, bèn ich d’r van euvertuug, det weer väöl lüj zowaal bènne es boete Zöstere ein groat plezeer doon mit dees oetgave. Veural oet de reacties van boete Zöstere blik, det d’r toch ein culturele verbónjeheid is mit de “roots”, de plaats wo ze vandaan kumps. Ich bön blie, det weer door dees oetgifte, väöl weurd etc. veur ós kleinkènjer höbbe kónne beware. Óngetwiefeld zal op de ein of anger meneer ouch hun belangsjtèlling veur de eige plaats en dialek belangriek waere. Ich haop det väöle zólle geniete van dit culturele oetsjtepke van de Natuurvrienden en tot de óntdèkking kómme det “Natura Artis Magistra”: de natuur de lieërmeister van de kuns is, det ós vereniging op dees maneer tot oeting haet willen brènge.
Zöstere, juni 2000,  A.J.H.  Feijen , veurzitter

wie wurdt ‘t dialek gesjreve? (oet Zösterse Kal)
Det woor natuurlik de ieëste vraog die d’n dialekgroep zich sjtèlde doe men veur ‘t ieës bie-einkoom. Weer hauwe al waal ein ómvangrieke verzameling van weurd oet ‘t Zösters plat van Wiro Claessen.  D’r wore twieë meugelikhede: namelik zoa-es in Zitterd (aanvankelik) en Ech: óntwikkele van ein sj’riefwieze die zoaväöl meugelik informasie geuf, wie men ein woord mót oetsjpraeke.  Men krig den de meis waanzinnige verzameling van klinkers, dubbelklinkers en allerlei sjtraepkes en heudjes.  De twieëde meneer is ein sjriefwieze die waal niet presies weergeuf wie ‘t oetgesjpraoke mót waere, mer wobie de verzameling klinkers, döbbelklinkers en anger teikes beperk kan blieve, zoa-es beveurbeeld in ‘t Nederlands.  Dao mós ze oug weite wie ze sommige weurd mós oetsjpraeke, went anges geis doe de mis in.  De ‘e’ in ‘het’ wurdt anges oetgesjpraoke es die in ‘de’ en oug anges es in ‘deze’.  Of de ‘u’ in ‘nu’ is gans anges es in ‘hut’ of in”dure’.
Oeteindelik höbbe weer gekaoze veur ein sjpelling die aangebaoje wurdt door de Vereniging van Limburgse Dialekten (V.E.L.D.E.K.E.) van de handj van Jan Notten, eine leraar Nederlands oet Valkenburg. 
De sjriefwieze van klinkers, döbbelklinkers en medeklinkers en spelling van ‘t dialek is geliek aan det van ‘t Nederlands.  Dao wo ‘t Limburgs dialek ekstra wunsje haet, dao zeen oug weer sjtandaard oplossinge veur gemaak.  Zoa kan men door ‘t lieëre laeze en sjrieve van ‘t Zösters dialek, oug ‘t plat van väöl anger plaatse in Limburg laeze en zelfs bie benadering oetsjpraeke; of ‘t noe Kirkraojs, Venloos of Mesjtreechs is, ‘t is allemaol aeve mekkelik (es men effe door de zoere appel haer haet gebete).

Bie ‘t laeze en sjrieve mót m’n zich ummer good bewus d’rvan zeen, det in het algemein
1  alle klinkers, döbbelklinkers en medeklinkers die in ‘t Nederlands besjtaon in ‘t dialek’t zelfde zeen;
2. de sjpellingsregels zeen ‘tzelfde es in ‘t Nederlands.
Dit betekent beveurbeeld det ‘t Nederlandse ‘wordt’ neet gesjreve wurdt es ‘wurt’ mer es ‘wurdt’.  Neet gesjpeelt, mer gesjpeeld.  Licht is leech en lig is ligk.  ‘t Is dus same en neet saame.  ‘t Is veur de laesbaarheid baeter óm ‘thieë’ te sjrieve den ‘tieë’.
Doordet weer gekaoze höbbe veur ‘ein beperk aantal klinkers, döbbelklinkers, medeklinkers en anger hulpmiddele’  óm ós plat te besjrieve, óntsjtaon d’r zoa hie en dao toch get hiate:

  • Soms mót m’n weite wie get oetgesjraoke wurdt, anges löp m’n de kans det m’n de fout ingeit: sjtoep (korte ‘oe’) en boer (lange ‘oe’). D’r is waal ein meneer om ‘t lange karakter aan te gaeve (oê), mer ‘t is baeter óm det neet teväöl te gebroeke, anges kriege weer teväöl teikes.
  • Dèks is ‘t baeter óm ‘n woord neet volges de dialek-regels te sjrieve mer zoa-es in ‘t Nederlands: es m’n ‘hiaat’ sjrif es ‘hiejaat’ geit de herkènbaarheid erg achteroet. Of iediejoot.

Ten opzichte van ‘t Nederlands maak ‘t Zösters gebroek van de volgende ekstra-teikes:
äö          Fäörth                                    ae                  Roaj Baek                                     aé           Maért
ao           Raodhoessjtraot                 au                 gauw (anders dan Ned!)
è              bèd                                        euë                gekke teuën                                   ieë          twieë
ó             zón                                         ö                    gelök     oa roaje                            oa           roaje
ü             lüj  (als Ned. nu)                 gk                  brögk, brögke (brug,Ned)

Ekstra aandach wurdt gevraog bie de volgende punte:

  • De ao en oa dubbelkinkers waere dèk verwisseld: roaje (rode,Nl) en raoje (raden,NI)
  • ‘t Nederlands haet bie ‘t sjrieve waal ein ‘au’-klank, mer die wurdt prakties ummer es ein ‘ou’ oetgesipraoke. In ‘t dialek is det neet zoa: de ‘au’ wurdt oetgesipraoke es de (normale) klank bie pien.  ‘t Zösters gauw klink dus gans anges den ‘t Nederlands gauw.
  • De ‘e’-klank in ‘de’ (en in ge-, be-, ver- etc) wurdt ‘tzelfde oetgesjpraoke es de klank in Kölle, gelök. Veur eine klank dus twieë sjriefwieze!  Dus lèt op: de ‘e’ en de ‘ö’ in gelök waere ‘tzelfde oetgesjpraoke.
  • De ‘j’-problematiek! De ‘ei’ en ‘ui’ krijgen nooit een ‘j’ erachter.  Bv.  ‘t is leier (ladder,Ned) en niet leijer.  Wel een j in andere gevallen: vlaaj en büj.  De -aaj’, üj’ en angere waere es ‘ein’ besjouwd.  Dit betekent det ‘t meervoud van vlaaj en büj vlaaje (lange klinker) en büjje (korte klinker) is.  ‘t Gebroek van de ‘j’ levert nogal èns prebleme.  ‘t Vleegtuug lanjde in ein vraemp landj.
  • Zoa noe en den mót m’n good oplette of m’n ein ‘gk’, ‘g’ of ‘k’ mót gebroeke. De trük is den óm ‘t woord te verlenge: bv euver de rögke en neet euver de rökke of rögge.  Wienieë m’n wèt det de ‘gk’ besjtuit, zal ‘t gebroek weinig prebleme oplevere.